شب یلدا؛ از سنت‌ تا تاریخچه آن

شب یلدا یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان است که از دیرباز تا حالا، هر ساله در آخرین شب پاییز آن را جشن می‌گیریم. از این شب به عنوان بلندترین و تاریک‌ترین شب سال یاد می‌شود و بهانه‌ای است تا دوست و آشنا دور هم جمع شوند و این آیین دیرینه را پاس بدارند. شایان نمودار ضمن گرامی‌داشت این شب، تخفیف ویژه‌ای برای همراهان همیشگی خود در نظر گرفته است که می‌توانید یکم و دوم دی ماه از آن بهره‌مند شوید.

یلدا چیست و چرا به آن شب چله می‌گویند؟

کلمه یلدا از زبان سریانی (یکی از زبان‌های مسیحیان) وارد زبان فارسی شده و به معنای تولد است. شب یلدا به شب چله نیز معروف است. دلیل نامگذاری آن به شب چله این است که از روز بعد، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود. به باور ایرانیان باستان، سه دوره چهل روزه وجود داشته است که یک چله در تابستان و دو چله در زمستان است. چله بزرگ از 1 دی تا 11 بهمن و بعد از آن چله کوچک است که از 10 بهمن شروع می‌شود و تا 30 بهمن ادامه دارد.

شب یلدا در بسیاری از کشورهای همسایه ایران جشن گرفته می‌شود. علاوه بر ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و ارمنستان نیز شب یلدا را با سنت‌های مشابه یلدای ایرانیان جشن می‌گیرند.

تاریخچه شب یلدا

براساس تحقیقات برخی باستان‌شناسان، شب یلدا قدمتی هفت هزارساله دارد اما ثبت آن در تقویم رسمی ایرانیان باستان به 502 سال قبل از میلاد یعنی در زمان داریوش اول برمی‌گردد. بسیاری دیگر نیز این شب را ریشه در آیین میترائیسم می‌دانند. از زمان شروع پاییز روزها شروع به کوتاه شدن و شب‌ها به بلند شدن حرکت می‌کنند. زرتشتیان معتقد بودند که نیروهای شیطانی در طولانی‌ترین شب سال قدرتمند و چیره‌اند و فردای آن شب به ایزد خرد، اهورامزدا تعلق دارد.

دلیل جشن گرفتن شب یلدا

دو روایت عمده برای دلیل برگزاری شب یلدا وجود دارد. روایت اول پیروزی نور و خورشید بر تاریکی و ظلم است. در گذشته مردم از کشاورزی و نگهداری حیوانات امرار معاش می‌کردند و زمان روز و شب و تاثیرات آب و هوایی برایشان بسیار مهم بود. به همین دلیل به دنبال دلایل وقوع پدیده‌های مختلف بودند. آن‌ها اعتقاد داشتند که شب و روز در یک نزاع ابدی هستند. روزهای بلندتر نشان دهنده پیروزی نور و روزهای کوتاهتر نشان‌دهنده پیروزی تاریکی است. بنابراین آن‌ها در آخرین روز پاییز که طولانی ترین شب سال است جشن می‌گیرند زیرا از روز بعد، روزها به تدریج طولانی شده و خدای نور شیطان تاریکی را شکست می‌دهد.

روایت دوم مربوط به آیین میترائیسم است که این شب را شب ولادت میترا و خورشید و آغاز آفرینش می‌دانستند. آیین میترائیسم قبل از زرتشت در ایران وجود داشته است. معتقدان به آیین میترا، شب یلدا را شب تولد الهه مهر یا میترا می‌دانستند. در این شب طولانی و سرد، الهه مهر در غاری گود و کم ارتفاع ظاهر می‌شود و خورشید را هدیه می‌آورد.

خوراکی‌های شب یلدا و نماد آن‌ها

میوه‌های اصلی شب یلدا، انار و هندوانه هستند. انار میوه بومی ایران است که آن را نمادی از زندگی و پایداری می‌دانند چون در سخت‌ترین آب و هوای زمستان شکوفه می‌دهد. همچنین از انار به دلیل خاصیت تصفیه‌کنندگی خون، به عنوان نماد شادی و زایش نیز یاد می‌شود. ایرانی‌ها همچنین معتقدند که خوردن میوه‌های تابستانی، مثل هندوانه، بدن را در طول زمستان سالم نگه می‌دارد. در کنار این دو میوه، خرمالو نیز یک میوه مهم در سفره یلدا به حساب می‌آید. از دیگر خوراکی‌های شب یلدا می‌توان به تکه‌های میوه خشک مثل برگ انجیر و زردآلو، آجیل، شیرینی‌های سنتی مثل گز، باسلوق و غیره… اشاره کرد.

آجیل نیز یکی دیگر از خوراکی‌های مناسبتی ایرانی‌ها است که به خصوص در شب یلدا جزء جدانشدنی از سفره‌های یلدایی ماست. آجیل شب یلدا ترکیبی از پسته، فندوق، بادام هندی، نخود، گردو و تخمه آفتابگردان و کدوتنبل است. به اعتقاد ایرانی‌ها، آجیل نماد ثروت و رفاه است که با خوردن آن به استقبال زمستانی پر از رزق و روزی می‌روند.

سنت‌های شب یلدا

برپایی آتش

در گذشته همه اعضای خانواده دور آتش می‌نشستند اما امروزه دور یک بخاری یا آتشدان جمع می‌شوند. آتش از گذشته نماد خورشید بوده و برای احترام به خورشید آتش می‌افروختند. دیگران بر این باورند که مردم برای از بین بردن فال بد و نیروهای تاریک آتش روشن می‌کنند.

فال حافظ در شب یلدا

یکی دیگر از سنت‌هایی که در این شب مورد توجه ایرانیان قرار گرفته است، حافظ خوانی و فال حافظ گرفتن است. امروزه ایرانیان توجه و علاقه بیشتری نسبت به شعر و ادب پیدا کرده‌اند و کمتر کسی پیدا می‌شود که در خانه‌اش حافط نداشته باشد. هرچند در این شب خواندن شاهنامه قدمت بیشتری دارد اما حافظ تنها چند صده است که به سفره‌های شب یلدا راه پیدا کرده. دلیل محبوبیت بیشتر حافظ را می‌توان به نظرکردگی او از سمت خدا عنوان کرد. او در اشعارش به شیوه‌ای ملموس به عشق، عرفان، اخلاق، جبرگرایی، حق‌شناسی و باده ستایی پرداخته است طوری که خیلی راحت می‌توان با معانی اشعار او ارتباط برقرار کرد.

انتشارات شایان نمودار هرساله در گرامیداشت شب یلدا و برای همراهی با دندانپزشکان عزیزمان ایران، فروش ویژه روی تمامی محصولات خود می گذارد.

امسال هم علی رغم تمام مشکلات، انتشارات شایان نمودار در روزهای 1 و 2 دی ماه، 30 درصد تخفیف روی تمامی محصولات خود گذاشته است.